هفت‌سین: نمادها و سنت‌های معنادار سال نو ایرانی

فرهنگ ایرانی که یکی از غنی‌ترین فرهنگ‌های جهان است، تأثیر عمیقی بر تعداد زیادی از تمدن‌های دیگر داشته است. گاه از ایران به عنوان مهد تمدن یاد می‌شود و امروزه نیز همچنان بر فرهنگ‌ها و آداب و رسوم مختلف تأثیر دارد. نوروز که بیش از سه هزار سال از آن می‌گذرد، یکی از دوست داشتنی‌ترین سنت‌های ایران است. سال نو ایرانی معروف به نوروز از اولین روز بهار آغاز می‌شود، در فارسی با کلمه «نوروز» نام‌گذاری شده است. ما ایرانیان برای گرامیداشت چنین روز شگفت انگیزی، آداب و رسوم گوناگونی را رعایت می‌کنیم. هر یک از این آداب به مولفه‌ای متمایز و حیاتی از فرهنگ ایرانی اشاره دارد و دارای اهمیت منحصر به فردی هستند. هفت‌سین، یکی از دوست‌داشتنی‌ترین آداب و رسوم نوروزی است که معنای اصلی آن را در این مطلب بررسی می‌کنیم.

هفت‌سین چیست و چرا مهم است؟

یکی از معروف‌ترین سنت‌هایی که در آغاز سال جدید خورشیدی برگزار می‌شود، «هفت سین» است. اقلامی که با حرف (س) شروع می‌شوند، مانند سیب، سیر، سکه و… در سفره هفت سین بصورت مرتب چیده می‌شوند. عدد هفت در آیین ساسانی به عنوان عددی مقدس تلقی می‌شد و در آن زمان، افراد هفت دانه را بر هفت ستون مشخص می‌کاشتند. تمامی افراد سفره هفت سین را علاوه بر سین، با آینه، شمعدان، قرآن، ماهی قرمز، شیرینی و … تزیین می‌کنند.

ایرانیان هفت سین را برای دوازده شماره برج مقدس یا شماره هفت امشاسپند پیشنهاد می‌کنند. برای اولین روز بهار اقلامی مانند سبزی و آب به معنی رشد و روشنایی، سیر به معنی سلامتی، آتشدان نشان دهنده پایداری گرما و نور، آینه‌ای به معنی پاکی و شفافیت، یک سکه نماد رفاه قرار دادند. نماد تملک و برکت، تخم مرغ به معنی نژاد و نطفه، سنجد به معنی دوست داشتن و تولد، سیب نشان دهنده راز عشق، انار به معنای تقدس، پرتقال نمایانگر کره زمین، گل ویژه اسفند به معنای امشاسپند سپندارم‌های آن‌هاست. سفره ها و ماهی به نشانه پایان اسفند ماه.

علاوه بر کتاب مقدس، از دیگر اقلام سفره هفت سین، نان پخته شده از هفت دانه، پنیر، شکر، خرما، گلاب، زیتون، شاخه‌های درخت مقدس انار، بید و انجیر در دسته‌های هفت، دوازده‌تایی بود.

هفت‌شین قدیم:

طبق افسانه‌ها، سفره هفت شین قبل از این‌که نام جدیدی پیدا کند، مورد استفاده ایرانیان بوده است. اجزای سفره هفت شین شمع (شام)، شراب، شهد، شربت، شیرینی، شمشاد، شقایق یا شاخه گیاه (شاخ نبات) بود. هنگامی که هفت شین برای اولین بار در زمان ساسانیان در میان ایرانیان محبوبیت یافت، شمشاد در نوروز در کنار شین‌های دیگر به عنوان نمادی از طول عمر و سرسبزی بر سر سفره قرار می‌گرفت.

ایرانیان سفره هفت‌شین را در زمان ساسانیان و قبل از ظهور اسلام تهیه می‌کردند که شامل شراب، شمع، شربت، شمشاد، شهد و شقایق بود. با ورود اسلام به ایران و حرام اعلام شدن شراب، الفبای فارسی شین به سین تبدیل شد. در این هنگام، جفت آن، سرکه، روی میز به جای شراب گذاشته شد.

هفت نماد هفت‌سین: معنا و اهمیت

هر شیء در سفره هفت‌سین نشان دهنده ثروت، باروری، فراوانی و سایر صفات مثبت است. اشیاء رایج و معانی نمادین آن‌ها در هفت‌سین به شرح زیر است:

۱. سبزه:

سبزه در هفت سین جزء ضروری و نمایانگر پوشش گیاهی و طبیعت و هیجان است. علاوه بر این، برخی افراد ادعا می‌کنند که این نیز نشانه عشق است.

۲. سیر:

برخی افراد سیر را به عنوان یک علامت تحریک کننده می بینند. برخی فکر می کنند که این نماد رضایت و هشداری برای نقض نکردن حقوق دیگران است. در ادبیات زرتشتی نیز نمادی برای ضدعفونی است.

۳. سماق:

سماق به عنوان استعاره‌ای از بردباری و صبر عمل می‌کند. این ماده یک طعم دهنده است، بنابراین منطقی است که استعاره‌ای برای تحریک زندگی نیز هست.

۴. سیب:

تقریباً تمام خانه‌های ایرانی، این میوه‌ی پرتکرار را دارند. به قول یک ضرب المثل رایج ایرانی که می گوید: «اگر کسی در یک روز یک سیب بخورد، هرگز به پزشک نیاز ندارد!»، اصطلاح نمادین اصلی آن «سلامت» است.

۵. سنجد:

سنجد در هفت سین به عنوان نماد خرد تلقی می‌شود زیرا در طب سنتی برای انرژی بخشیدن به ذهن و حافظه استفاده می‌شد.

۶-سرکه:

برخی از مردم فکر می‌کنند که سرکه نماد رضایت و تسلیم هست. همانطور که برخی نمادین آن را به تنش، اشک و غیره تعبیر می‌کنند، در ادبیات فارسی اغلب برای تشبیه این موارد از سرکه استفاده می‌شود.

۷. سمنو:

ریشه آن در یک پادشاهی ایرانی قبل از اسلام است و خمیری لذیذ است که از جوانه گندوم تهیه می‌شود و مخصوص عید نوروز است. در واقع، سمنو نشانه قدرت و شجاعت است.

۸. سنبل:

نماد گیاهان دوست داشتنی و آمدن بهار.

۹. سکه یکی از نمادهای هفت‌سین:

نشانه ثروت و موفقیت.

۱۰. ماهی قرمز:

این نشان دهنده ماهی حوت است که معمولاً به عنوان علامت ماهی شناخته می‌شود که در گاهشماری ایران باستان بسیار مهم بوده است. ایرانیان هفت‌سین را با ماهی قرمز تزیین می‌کنند تا نشان دهند که سال جدید در این ماه آغاز می‌شود. امروزه به عنوان نمادی برای چیزهایی مانند برکت، پیروزی و شادی عمل می‌کند.

۱۱. قرآن:

وقتی اسلام به ایران آمد و ایرانیان مسلمان شدند قرآن را بر سر سفره هفت سین خود گذاشتند تا سال نو را با ایمان و توسل به خداوند متعال آغاز کنند. ادای احترام به ادبیات ارجمند فرهنگ ایرانی را می‌توان در دیوان حافظ که مجموعه اشعار معروف حافظ است نیز یافت.