چهارشنبه سوری: تجربه جشنواره آتشین ایران

چهارشنبه سوری، جشن ایرانی باستانی که قدمت آن به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد، در آستانه آخرین چهارشنبه قبل از سال نو ایرانی (نوروز) است. این جشن محترم که ریشه در آیین زرتشتی دارد، نماد پیروزی نور بر تاریکی و پاکی بر آلودگی است. شرکت‌کنندگان بر روی آتش‌سوزی می‌پرند و برای سرزندگی و سلامتی شعار می‌دهند، در سنتی پرجنب‌وجوش که میراث فرهنگی را با شادی عمومی ترکیب می‌کند.

چهارشنبه سوری ۲۰۲۴:

این جشن همچنین شامل آداب و رسوم دیگری مانند کوبیدن دیگ و ماهیتابه برای دفع آخرین بقایای بدشانسی و بدبختی سالی است که می‌گذرد. علاوه بر این، آتش بازی، رقص‌های عمومی و انواع غذاهای خیابانی وجود دارد که یک فضای جشن ایجاد می‌کند.

جشنواره آتش:

این جشن باستانی که عمیقاً در فرهنگ ایرانی ریشه دارد، نمادی از یک سنت منحصر به فرد است که در آن مردم از روی آتش می‌پرند و شعار «سرخی به از من، زردی من از تو» را سر می‌دهند که به معنای «رنگ قرمز آتشین تو مال من است» و «رنگ پریدگی زرد بیمار مال توست.» این نماد مبادله رنگ پریدگی، بیماری و مشکلات یک فرد با گرما و جنب و جوش آتش است و به معنای تجدید است.

جشن آتش (چهارشنبه سوری) در آخرین چهارشنبه هر سال برگزار می‌شود. مردم با برافروختن آتش و در آغوش گرفتن نور به سلامت و شادی در سال آینده امیدوارند. ایران، آذربایجان، عراق، افغانستان، تاجیکستان و ترکیه این جشن باستانی را جشن می‌گیرند که قدمت آن حداقل به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد. ایرانیان سنت قدیمی معروف به «چهارشنبه سوری» را جشن می‌گیرند.

این جشن در آخرین غروب سه شنبه هر سال تقویمی ایرانی رخ می‌دهد. ایرانیان با دوستان و خانواده گرد هم می‌آیند تا این مناسبت را جشن بگیرند و از آن لذت ببرند. چهارشنبه سوری یا «جشن آتش» مقدمه‌ای برای نوروز است که به معنای فرا رسیدن فصل بهار است.

جشن چهارشنبه سوری معمولاً از غروب آغاز می‌شود و مردم در خیابان‌ها آتش می‌آفرینند و از روی آن می‌پرند. برخی معتقدند پریدن از روی آتش راهی برای از بین بردن انرژی منفی، بیماری و مشکلات و دریافت رضایت، گرما و انرژی در ازای آن است. چهارشنبه سوری به عنوان یک جشنواره فرهنگی برای بسیاری از ایرانیان خدمت می‌کند.

سنت‌های چهارشنبه سوری:

چهارشنبه سوری، جشن ایرانی جذاب، در آستانه آخرین چهارشنبه قبل از عید نوروز برگزار می‌شود که نماد پیروزی نور بر تاریکی است. در طول این جشن، شرکت کنندگان در عمل سنتی پرش از روی آتش، حرکتی که تجسم پاکسازی و تجدید است، شرکت می‌کنند. این جشنواره فقط در مورد آتش پریدن نیست. شامل آداب و رسوم  مختلف دیگری است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

پریدن از روی آتش:

 

در جشن چهارشنبه سوری در ایران، مردم سنت باستانی پریدن از روی آتش را انجام می‌دهند. این جشنواره در آخرین چهارشنبه قبل از سال نو، ایرانیان را گرد هم می‌آورد تا فرا رسیدن بهار و تجدید حیات طبیعت را جشن بگیرند. پریدن از روی آتش نقش مهمی در جشنواره ایفا می‌کند، زیرا مردم بر این باورند که باعث خوش شانسی می‌شود و از ارواح شیطانی محافظت می‌کند.

در آستانه چهارشنبه سوری، آماده سازی از چند روز قبل آغاز می‌شود. جوامع هیزم، ترقه‌های آماده و آتش بازی جمع آوری می‌کنند و غذاهای ویژه‌ای را برای این مناسبت تهیه می‌کنند. در شب جشن، خانواده‌ها و دوستان دور هم جمع می‌شوند تا در حیاط خلوت یا پارک‌های عمومی آتش روشن کنند.

مراسم پرش با آتش توسط مردم در تمام گروه‌های سنی پذیرفته می‌شود. مردم در حالی که از روی شعله‌های آتش می‌پرند، شرکت کنندگان عبارت «سرخی تو از من، زردی من از تو» را می‌خوانند که به معنای «قرمزی تو مال من و رنگ پریدگی و بیماری من مال تو باشد». اعتقاد بر این است که این شعار مشکلات  فرد را به آتش منتقل می‌کند و در مقابل آن را به خیر و برکت دعوت می‌کند.

اگرچه برخی از مقامات نگرانی‌های ایمنی را در مورد پرش از آتش به دلیل تصادفات و جراحات مطرح کرده‌اند، اما این سنت همچنان یکی از جنبه‌های ریشه‌دار میراث فرهنگی ایران است. این نماد وحدت، جشن فرا رسیدن بهار و تجدید حیات معنوی است. این اقدام نشان‌دهنده مقاومت و استحکام روحیه ایرانی است و پیام امید و تحول را حتی در شرایط سخت تقویت می‌کند.

قاشق‌زنی در چهارشنبه سوری:

 

در جشنواره چهارشنبه سوری ایران، در کنار سنت آتش پریدن، تمرین پر جنب و جوش قاشق‌زنی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این سنت پر جنب و جوش شامل کودکان و بزرگسالان می‌شود که با قاشق و سایر وسایل آشپزخانه به خیابان‌ها می‌روند و از آن‌ها برای ایجاد سمفونی صداها روی قابلمه‌ها و تابه‌ها استفاده می‌کنند.

خاستگاه قاشق‌زنی در چهارشنبه سوری تا حدودی مبهم است. با این حال بیشتر افراد بر این باورند که به عنوان روشی برای جوانان برای بشارت بهار و دفع ارواح شیطانی است. تصور می‌شود که صدای تق تق، نیروهای بدخواه را دفع می‌کند و راه را برای خوشبختی در سال جدید هموار می‌کند.

در طول سال‌ها، قاشق‌زنی شکل‌های جدیدی داشت. شرکت‌کنندگان اغلب ترقه‌ها و دیگر صداسازها را با هم ترکیب می‌کنند و بسیاری ظروف خود را با روبان‌های رنگارنگ، گل‌ها و تزیینات مختلف تزئین می‌کنند و خلاقیت خود را به نمایش می‌گذارند. این تمرین معمولاً در عصر چهارشنبه سوری انجام می‌شود. گروه‌هایی از کودکان و بزرگسالان جوان، به خیابان‌ها می‌روند و با شور و شوق هر چه بیشتر سروصدا ایجاد می‌کنند.

شکاندن گلدان سفالی:

یکی دیگر از سنت‌های منحصربه‌فرد که بخشی از جشن چهارشنبه سوری در ایران است، کوبیدن دیگ یا کوزا شکانی در فارسی است. این سنت شامل شکستن یک گلدان سفالی پر از آجیل یا شیرینی به عنوان راهی برای خوش شانسی و رفاه در سال آینده است.

سنت شکستن دیگ در جشن چهارشنبه سوری در ایران، که گمان می‌رود سرچشمه آن در ایران پیش از اسلام باشد، منشأ نامشخصی دارد. از نظر تاریخی، گلدان نماد سال قدیم بود و شکستن آن پایان آن سال و شروع یک چرخه جدید است. امروزه، این سنت در درجه اول به عنوان راهی برای به ارمغان آوردن خوش شانسی و رفاه در سال آینده دیده می‌شود.

دیگ مورد استفاده در سنت معمولاً از گل ساخته شده و با انواع آجیل، شیرینی و گاهی اوقات سکه پر می‌شود. با طناب در مرکز تجمع مردم آویزان می‌شود. شرکت‌کنندگان به نوبت چشم‌های خود را می‌بندند و سعی می‌کنند با چوب یا شیء دیگری گلدان را بشکنند، در حالی که دیگران دور آنها می‌رقصند و آواز می‌خوانند.

مهارت، دقت و کمی شانس برای شکستن موفقیت آمیز گلدان ضروری است. اعتقاد بر این است که شکستن گلدان برای سال آینده برای فرد خوشبختی و رفاه به همراه دارد. آجیل و شیرینی که از دیگ شکسته ریخته می‌شود نماد فراوانی و رفاه است.

فال:

فال در ایران یکی دیگر از سنت‌های رایج است که بخشی از جشن چهارشنبه سوری را تشکیل می‌دهد. این سنت شامل استفاده از روش‌های مختلف برای پیش‌بینی بخت یا سرنوشت خود برای سال آینده است. فال‌گیری که عمیقاً در فرهنگ ایرانی ریشه دارد، با عرفان و معنویت در هم آمیخته است و بینش‌هایی را در مورد آینده فرد برای آمادگی بهتر برای چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو ارائه می‌دهد.

در جشنواره چهارشنبه سوری، از روش‌های مختلف فال‌گیری استفاده می‌شود که کارت‌های فال یا تاروت از محبوبیت خاصی برخوردار است. فالگیر این کارت‌ها را در یک الگوی خاص می‌چیند و معانی آن‌ها را از موقعیت و ترتیب کارت‌ها تفسیر می‌کند.

یکی دیگر از روش‌های رایج فال گیری، تعبیر خواب است. شرکت‌کنندگان رویاهای خود را با فال‌گیر در میان می‌گذارند، که سپس بینش‌هایی را درباره معنای این رویا و تأثیر آن بر آینده فرد ارائه می‌دهد.

نخل بینی یا تعبیر خطوط و نشانه‌های روی کف دست نیز یکی از روش‌های رایج فال گیری در جشنواره چهارشنبه سوری است. فالگیر خطوط روی کف دست را بررسی می‌کند و از آ‌ن‌ها برای پیش بینی آینده فرد استفاده می‌کند. فالگیری با وجود محبوبیتش در ایران خالی از بحث نیست. برخی آن را عملی خرافی و غیراسلامی می‌دانند، در حالی که برخی دیگر معتقدند که بخش مهمی از فرهنگ و سنت ایرانی است.

صرف نظر از این بحث‌ها، بسیاری از ایرانیان همچنان سنت فالگیری را در جشنواره چهارشنبه سوری می‌پذیرند. این راهی است برای افراد تا با معنویت خود ارتباط برقرار کنند و به دنبال راهنمایی و بینش در مورد آینده خود باشند.

دود کردن اسپند:

یکی از کهن‌ترین و قابل توجه‌ترین سنت‌های جشن چهارشنبه سوری در ایران، دود کردن اسپند است. این سنت شامل دود کردن برگ‌های خشک و شاخه‌های گیاه روم برای دفع ارواح شیطانی و انرژی‌های منفی است.

قرن‌هاست که فرهنگ ایرانی استفاده از خاکستر را به خاطر فواید معنوی و دارویی آن ارج می‌نهد. برخی بر این باور بودند که دود کردن اسپند می‌تواند هوا را تصفیه کند و انسان را در برابر بیماری‌ها محافظت کند. حتی امروزه نیز، مرکب یکی از مواد اصلی در طب سنتی باقی مانده است که به دلیل خواص درمانی آن مشهور است. جشنواره چهارشنبه سوری اهمیت دود کدن اسپند را بالا می‌برد. مردم بر این باورند که دود می‌تواند ارواح شیطانی و انرژی‌های منفی را از بین ببرد و راه را برای شروع‌های جدید در سال پیش رو هموار کند.

برای شرکت در این سنت، افراد برگ‌های خشک و سرشاخه‌های خاکشیر را جمع‌آوری می‌کنند و آن‌ها را در ظرفی فلزی یا سفالی برای احتراق قرار می‌دهند.

شال‌اندازی:

در شب چهارشنبه سوری پس از خاموش کردن آتش، جوانان چند دستمال به یکدیگر می‌بندند تا طناب بلند و رنگارنگی بسازند. سپس از طریق پله یا از روی دیوار به پشت بام خانه اقوام یا همسایگان خود می‌روند و طناب را از سوراخی که روی سقف برای دود اجاق گاز یا تنور نان ایجاد شده است به داخل خانه می‌آورند.

بعد با چند سرفه بلند حضورشان را به صاحب خانه گوشزد می‌کنند. اعضای خانه با مشاهده طناب، آنچه را که آماده کرده‌اند در شال می‌گذارند، آن را می‌بندند. سپس با کشیدن آرامی به «شال پرتاب کننده» علامت می‌دهند که «هدیه سوری» آماده است. سپس پرتاب کننده شال آن را بالا می‌کشد.

آنچه داخل دستمال است، هم ثروت است و هم هدیه چهارشنبه سوری. برای فال‌گیری استفاده می‌شود مثلا اگر هدیه یک لقمه نان باشد دلالت بر برکت دارد. شیرینی نشان دهنده شیرینی و لذت است. انار به معنی فرزند آوری است; گردو نشان دهنده طول عمر است. بادام و فندق نشان دهنده صلابت و صبر است. کشمش نشان دهنده فراوانی و بارندگی است. امروزه به ویژه در استان‌های همدان و زنجان سنت شال انداختن همچنان وجود دارد.

صاحب خانه با دریافت شال، آجیل و شیرینی را به یکی از گوشههای آن میچسباند تا پسر بتواند آن را بازیابی کند. اما اگر پسر به دختر صاحب خانه علاقه داشته باشد، شال را دست نخورده رها می‌کند تا نشانه‌ای از نیت خود باشد. اگر خانواده علاقه او را بپذیرند، با بستن علامتی به شال، موافقت خود را اعلام می‌کنند و در نتیجه باعث تقویت ارتباطات و اتحادیه‌های بالقوه در جامعه می‌شوند.